حمام‌ها”terme” به زبان ایتالیایی و”thèrmai” به یونانی به معنی “چشمه‌های آب گرم” یک سرویس بهداشتی عمومی و همچنین یکی از اصلی‌ترین اشکال سرگرمی در رم بود. حمام‌ها فقط برای استحمام، ورزش و بهداشت شخصی نبودند؛ بلکه مکان‌هایی برای دیدار، قدم‌زدن و مطالعه بودند. در این گزارش به بررسی حمام‌های کاراکالا در ایتالیا می‌پردازیم که یکی از بزرگ‌ترین مکان‌های باستان‌شناسی در رم است و امروزه به موزه تبدیل شده و برای بازدید عموم باز است.
همان‌طور که از نام آن پیداست، امپراتور کاراکالا، این حمام‌ها را در قرن ۳ میلادی در قسمت جنوبی شهر بنا کرد. برای رساندن آب به این ساخت‌وساز عظیم، شاخه ویژه‌ای از قنات آکوآ مارسیا Aqua Marcia ساخت که نام آن را از خانواده امپراطوری گرفت. این پروژه عظیم تنها به لطف فناوری پیشرفته و صدها برده و در طول ۵ سال به پایان رسید. نویسنده لاتین، پولمیوس سیلویسPolemius Silvius ، این حمام‌ها را یکی از هفت عجایب روم خواند. این نوعی پروژه ریسک‌پذیر و باشکوه بود که معماری رومی آن را به‌خوبی انجام داد: سقف‌هایی با طاق‌های عظیم و دهانه‌های بزرگ، همه در کنار هم ساختمان‌های دیدنی و متناسب با نسبت‌های باورنکردنی ایجاد کرده‌اند. این ساختارها که تا به امروزه زنده مانده‌اند، حتی اگر عنصر اساسی «آب» دیگر در درون آنها جریان نداشته باشد، هنوز هم خارق‌العاده هستند. این حمام‌ها در واقع برای استفاده گسترده مردم در محلات اطراف توسط امپراطوری ساخته شده که تمایل به جلب رضایت مردم داشته است. ورودی در هر ساعت از شبانه‌روز رایگان و در دسترس بود
این مکان روزانه بیش از ۶۰۰۰ نفر گنجایش داشت. مجتمع معماری حمام‌های کاراکالا در یک محوطه مستطیل‌شکل قرار گرفته بود که هر طرف آن بیش از ۴۰۰ متر طول داشته که دسترسی اصلی آن در ضلع شمالی بوده است. حمام‌ها علی‌رغم شکل ظاهری خاص خود، عمدتاً موردتوجه افراد طبقه کارگر بودند؛ چون افراد مرفه معمولاً در خانه‌های خود حمام خصوصی داشتند.
معابر و سالن‌های مرکزی بزرگ توسط سقف‌های طاق‌دار عظیم پوشانده شده بود. این سالن‌ها دارای دو ردیف پنجره بزرگ بود که در معرض نور خورشید قرار داشتند.
استخرها توسط مخازن عظیمی تغذیه می‌شدند که می‌توانستند تا ۸۰.۰۰۰ مترمکعب آب نیز در خود جای دهند. سقف‌های بالای استخرها با کاشی‌های شیشه‌ای رنگی تزیین شده بودند.
برای گرم‌کردن آن، اجاق‌گازهای زیرزمینی بسیار بزرگی وجود داشتند که هوای گرم را از طریق فضاهای زیر طبقات پخش می‌کردند. اجاق‌ها با مقادیر باورنکردنی از چوب تغذیه می‌شدند و رومی‌ها متأسفانه به دلیل استفاده بی‌رویه قطعات عظیمی از اراضی جنگلی معروف بودند.
اتاق‌های زیر زمینی
در زیر طبقات حمام‌ها فضاهای خدماتی وجود داشت که امکان مدیریت حمام‌ها به‌دوراز چشم مشتریان خود را فراهم می‌کرد. مجموعه پیچیده‌ای از اتاق‌های زیر زمینی که در حال حاضر قابل بازدید نیستند، یک نمای فوق‌العاده را ارائه می‌دهد: اجاق‌های عظیم و فضای ذخیره‌سازی چوب و کوره‌ها جهت گرم‌کردن آب برای حمام‌های گرم، سونا و همچنین کارخانه و سیستم تنظیم آب و سایر سازه‌ها، در این فضای جالب زیرزمینی با بیش از سه متر ارتفاع نگهداری می‌شدند. برای جلوگیری از پوسیدگی کف چوبی زیرزمین، پنجره‌های سقفی ساخته بودند که باعث ایجاد جریان هوا به داخل می‌شد.
در طول سال‌ها، حمام‌های حرارتی بارها و بارها احیا شدند تا اینکه سرانجام در ۵۳۷ کار خود را برای همیشه متوقف کردند.
موزه جدید
در دسامبر ۲۰۱۲ در زیرزمین حمام‌های کاراکالا در سایت باستان‌شناسی در رم موزه جدیدی افتتاح شد. این موزه که توسط وزارت باستان‌شناسی دولت ایتالیا اداره می‌شود، چهل و پنج قطعه بزرگ باستان‌شناسی را در خود جای‌داده است که قبلاً هرگز به‌صورت عمومی نمایش داده نشده بودند.
نمایشگاه دائمی این موزه که توسط معمار فابیو فرونساری Fabio Fornasari طراحی شده است، با هدف نشان‌دادن چگونگی استفاده مردم رم از سالن‌های گرمایشی درگذشته است که این موضوع را با استفاده از عناصر، مواد و رنگ‌هایی که به‌دقت انتخاب شده‌اند برای برانگیختن نقش و اهمیت آب در حمام‌های روم باستان به‌خوبی به نمایش درآورده است.
آثار به‌نمایش‌درآمده در این موزه، شامل سرستون‌های غول‌پیکر از هرکول، ونوس و مارس و به‌صورت فیگوراتیو است که در frigidarium (اتاق سرد) و natatio (استخر) یافت می‌شود، همچنین این مجموعه دارای قطعاتی از حجاری و نقوش برجسته بزرگ است که کاراکالا برای یادبود فعالیت‌های رزمی خود، از ستون مارکوس اورلیوس الگوبرداری کرده بود. این نقش‌برجسته‌ها، مبارزات مختلفی را علیه مردم شمالی در حدود سال ۲۰۰ میلادی به ثبت رساند و صحنه‌هایی از نبردها و زندگی نظامی را نشان می‌دهد.
معمار فابیو فروناری، مسئول طرح و مفهوم نمایشگاه، درک عمیقی از تعلق خاطرش را در این پروژه ارائه داد. هنگامی که برای اولین‌بار از زیر زمین پایین آمد، ناگهان خود را در یک محیطی وسوسه‌انگیز و پر از فرصت پیدا کرد. هرچند در نگاه اول مانند هر تونل زیر زمینی قدیمی، بدون هیچ‌گونه نشانه‌ای از پیچیدگی و هوشمندی برای ساخت یک گالری بود.
کف مرطوب، آب‌وخاک که دیوارها را شسته بودند این ایده را به وجود آورد تا شکوه و عظمت قبلی حمام‌ها را احیا کند: تنها عنصر مفقود شده خود آب بود. او تصمیم گرفت تا آب خاطره‌انگیزترین شهر ابدی، آب فونتانا دی تروی Fontana di Trevi را کشف کند. در این مرحله، او تأثیر خاص رنگی را که آب قیمتی با آن باید جریان می‌یابد راپیدا کرد، رنگی که حتی می‌تواند با آلودگی ظاهر شود، اما در سطح عمیق‌تری می‌تواند روی ستون‌ها منعکس شود و استحکام آنها را تقویت می‌کند: این رنگ “گلیکو”بود (آبی سبز). برای ایجاد جلوه دلخواه، قسمت‌های رنگی با کمی خاک و لایه‌ای نازک از رزین و… ترکیب کرد تا به سطح آب نمادین ظاهر حرکتی داده شود. سکوهایی که از زیر آن روشن شده و با روکش جدید پوشانده شده‌اند، تا حدی برای روشن‌کردن ستون‌های کاذب با سرستون‌های عظیم مورداستفاده قرار می‌گیرند. قفسه‌های این نمایشگاه با نشان‌دادن قطعاتی از دیوارهای اصلی سالن‌های بدنسازی حمام، به‌جای ساخت‌وساز صرف، حس همان مکان تاریخی را در ذهن ایجاد می‌کند.
برای راحتی ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ نفری که هر روز از این مجتمع بازدید می‌کنند همه چیز فراهم است. وسایل مرمری نیز در سال ۱۹۹۶ از جاهای مختلف بازگردانده شد این قطعات باارزش از ترس سرقت و به مدت ۱۶ سال در زیر زمین نگهداری شدند تا اینکه دوباره بتوانند به مردم عرضه شوند
آثار باستانی در موزه بادقت داخل قاب‌های فلزی بزرگ قرار گرفته‌اند تا بازدیدکنندگان بتوانند هر قطعه را با جزئیات تماشا و مطالعه کنند که البته این آثار در پس‌زمینه‌ای چشمگیر از ساختار تزیینی جذاب و پیچیده‌ای از حمام کاراکالا قرار گرفته‌اند.
