در جهانی که فناوری و مدرنیته با سرعت پیش می‌روند، میراث ناملموس به عنوان گنجینه‌ای از فرهنگ و هویت انسانی همچنان جایگاه ویژه‌ای دارد. در ایران، کشوری با تاریخی غنی و تنوع فرهنگی بی‌نظیر، میراث ناملموس شامل موسیقی سنتی، قصه‌گویی، آیین‌ها و دانش‌های بومی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند. این میراث، که در قلب زندگی روزمره مردم جای دارد، نه تنها بخشی از هویت ملی ماست، بلکه مقاومتی در برابر یکنواختی فرهنگی ناشی از جهانی‌سازی به شمار می‌رود.
موسیقی سنتی ایرانی، از دستگاه‌های موسیقی ردیف تا نواهای محلی اقوام مختلف، یکی از ستون‌های اصلی میراث ناملموس ایران است. این موسیقی، که ریشه در قرن‌ها تجربه و احساس دارد، با سازهایی مانند تار، سه‌تار و نی، داستان‌هایی از عشق، طبیعت و معنویت را روایت می‌کند. برای مثال، موسیقی مقامی کردی یا نواهای بختیاری نه تنها یک هنر شنیداری است، بلکه حامل ارزش‌ها، باورها و تاریخ شفاهی این جوامع است. این موسیقی‌ها، که اغلب در مراسم‌های آیینی یا گردهمایی‌های خانوادگی اجرا می‌شوند، پیوند عمیقی با زندگی روزمره مردم دارند و به حفظ هویت فرهنگی کمک می‌کنند.
قصه‌گویی، یکی دیگر از عناصر کلیدی میراث ناملموس ایران، از گذشته‌های دور تا امروز نقش مهمی در انتقال فرهنگ داشته است. نقالان در قهوه‌خانه‌ها با روایت داستان‌های شاهنامه، حماسه‌ها و اسطوره‌های ایرانی را زنده نگه می‌داشتند. این سنت، که هنوز در برخی مناطق ایران ادامه دارد، نه تنها سرگرم‌کننده است، بلکه ارزش‌های اخلاقی، شجاعت و عدالت را به نسل‌های جدید منتقل می‌کند. در کنار آن، لالایی‌های مادرانه، ضرب‌المثل‌ها و افسانه‌های محلی نیز بخشی از این گنجینه شفاهی هستند که هویت فرهنگی مناطق مختلف ایران را تقویت می‌کنند.
با این حال، این میراث ارزشمند در معرض خطر فراموشی است. مدرنیته، مهاجرت به شهرها و نفوذ رسانه‌های دیجیتال باعث شده که بسیاری از جوانان از این سنت‌ها فاصله بگیرند. موسیقی سنتی گاهی در برابر جذابیت‌های موسیقی پاپ جهانی کمرنگ می‌شود و قصه‌گویی جای خود را به محتوای دیجیتال می‌دهد. علاوه بر این، نبود حمایت کافی از هنرمندان محلی و کمبود آموزش‌های رسمی برای انتقال این مهارت‌ها، چالش‌های بزرگی ایجاد کرده است. برای مثال، بسیاری از استادان موسیقی سنتی در سال‌های اخیر بدون شاگردی که راهشان را ادامه دهد، از دنیا رفته‌اند.
با این وجود، تلاش‌هایی برای حفظ این میراث در جریان است. جشنواره‌های موسیقی محلی، مانند جشنواره موسیقی نواحی ایران، فرصتی برای نمایش تنوع موسیقایی کشور فراهم کرده‌اند. همچنین، کارگاه‌های آموزشی و برنامه‌های تلویزیونی که به معرفی قصه‌گویی و آیین‌های سنتی می‌پردازند، به احیای این سنت‌ها کمک کرده‌اند. در برخی شهرها، مانند یزد و کاشان، آیین‌های سنتی مانند نخل‌گردانی و قالی‌شویان همچنان با شور و شوق برگزار می‌شوند و گردشگران داخلی و خارجی را جذب می‌کنند.
حفظ میراث ناملموس نیازمند همکاری همه‌جانبه است. دولت می‌تواند با حمایت مالی و ایجاد بسترهای آموزشی، به انتقال این گنجینه به نسل‌های آینده کمک کند. خانواده‌ها نیز نقش مهمی دارند؛ تشویق کودکان به یادگیری سازهای سنتی یا گوش دادن به داستان‌های قدیمی می‌تواند این پیوند را تقویت کند. رسانه‌ها نیز می‌توانند با تولید محتوای جذاب درباره این سنت‌ها، آگاهی عمومی را افزایش دهند.
میراث ناملموس ایران، از موسیقی سنتی تا روایت‌های شفاهی، روح فرهنگ ماست. این گنجینه نه تنها هویت ما را تعریف می‌کند، بلکه پیوندی عمیق با گذشته و آینده‌مان ایجاد می‌کند. با حمایت و توجه، می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که این صداها و داستان‌ها همچنان در قلب ایران طنین‌انداز خواهند بود.
