خانه بروجردی‌های کاشان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی و اسلامی است که نه‌تنها از نظر تاریخی، بلکه از نظر هنری و فرهنگی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. این بنای ارزشمند، که در قرن سیزدهم هجری قمری و در دوره قاجار ساخته شده، به‌عنوان یکی از نمادهای عشق، هنر و خلاقیت معماران ایرانی شناخته می‌شود.
ماجرای ساخت این خانه از عشق سیدمهدی بروجردی به دختر حاج سیدجعفر طباطبایی آغاز شد. پدر عروس که از تاجران بزرگ کاشان بود، برای رضایت به این ازدواج، شرطی گذاشت: داماد باید خانه‌ای هم‌تراز با خانه پدری عروس بسازد. حاج‌آقا حسن بروجردی، پدر داماد، این شرط را پذیرفت و به‌سرعت فرآیند ساخت خانه‌ای باشکوه را آغاز کرد.
بااین‌حال، ساخت چنین عمارتی به‌سرعت انجام‌پذیر نبود. ساخت این خانه ۱۸ سال طول کشید و در این مدت، عروس و داماد در خانه پدری عروس، یعنی خانه طباطبایی‌ها، زندگی کردند. با گذشت زمان، خانواده بروجردی تصمیم گرفتند به بخش‌های تکمیل‌شده خانه خود نقل مکان کنند تا فرآیند ساخت سرعت بگیرد.
این خانه توسط استاد علی مریم کاشانی طراحی شده و هنرمندانی همچون صنیع‌الملک و کمال‌الملک نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های آن را اجرا کرده‌اند. این بنا دارای دو بخش اندرونی و بیرونی است که کاملاً از هم جدا هستند. بخش بیرونی خانه شامل حیاط بزرگی است که در مرکز آن یک حوض زیبا قرار دارد. این حیاط با نقش‌ونگارهای بی‌نظیری تزیین شده است و از همان لحظه ورود، بازدیدکنندگان را مسحور زیبایی خود می‌کند. قسمت اندرونی خانه نیز دارای فضاهای مجزا برای فصل‌های مختلف است؛ ازجمله اتاق‌های تابستان‌نشین و زمستان‌نشین که به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند تا در تمام طول سال دمای مطلوبی داشته باشند.
یکی از بخش‌های قابل‌توجه خانه بروجردی‌ها، نقاشی‌های بی‌نظیر آن است که به‌وسیله هنرمندان برجسته‌ای مانند صنیع‌الملک و کمال‌الملک خلق شده‌اند. این نقاشی‌ها که با تکنیک‌های رنگ‌وروغن و آبرنگ کار شده‌اند، از نظر زیبایی‌شناسی و داستان‌پردازی اهمیت بسیاری دارند. از جمله نقوش به‌کاررفته در این خانه می‌توان به داستان‌های عاشقانه‌ای مانند لیلی و مجنون و یوسف و زلیخا اشاره کرد که به‌گونه‌ای استادانه روی دیوارها و سقف‌ها نقش بسته‌اند. همچنین، در بخش‌هایی از خانه تصاویری از شکارگاه‌های شاهانه و صحنه‌های درباری دوره قاجار مشاهده می‌شود.
کاشان شهری گرم و خشک است، بنابراین، در طراحی این خانه، توجه ویژه‌ای به شرایط آب‌وهوایی شده است. خانه بروجردی‌ها دارای بادگیرهای بلند و نورگیرهایی است که باعث گردش هوای خنک در روزهای گرم تابستان می‌شوند. این بادگیرها در پشت‌بام تعبیه شده و هوای تازه را به سمت سرداب‌ها هدایت می‌کنند. علاوه بر این، ضخامت زیاد دیوارها باعث می‌شود که دمای خانه در روزهای سرد زمستان حفظ شود و در تابستان نیز هوای داخلی مطبوع‌تر باشد. استفاده از خشت خام در ساخت دیوارها نیز یکی از دلایل پایداری دمایی این خانه است.
برای ساخت این بنا از مصالح سنتی ایرانی مانند خشت خام، آجر، گچ، کاشی و چوب استفاده شده است. سقف‌های خانه دارای تزیینات مقرنس و یزدی‌بندی‌های بی‌نظیری هستند که در کنار پنجره‌های مشبک و شیشه‌های رنگی، جلوه‌ای خیره‌کننده به فضا بخشیده‌اند.
خانه بروجردی‌ها در مقایسه با دیگر خانه‌های تاریخی کاشان، مانند خانه طباطبایی‌ها و عباسیان، دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. اگرچه این خانه‌ها در بسیاری از موارد دارای شباهت‌های ساختاری هستند، اما جزئیات معماری و تزیینات خانه بروجردی‌ها آن را به یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی ایران تبدیل کرده است. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های این بنا، گنبد زیبایی است که بر فراز تالار اصلی قرار دارد و با مقرنس‌کاری‌های بی‌نظیر تزیین شده است. همچنین، تزیینات دیواری و نقاشی‌های منحصر‌به‌فرد این خانه، آن را از سایر بناهای هم‌دوره خود متمایز می‌کند.
این خانه تنها یک بنای تاریخی نیست، بلکه نمادی از فرهنگ، تمدن و هنر ایرانی است که در طول سال‌ها توانسته توجه معماران و پژوهشگران را به خود جلب کند. این خانه در سال ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ نیز به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های توریستی از سوی یونسکو انتخاب شد.
خانه بروجردی‌های کاشان یکی از مهم‌ترین نمونه‌های معماری سنتی ایران است که با تلفیقی از هنر، علم و مهندسی ساخته شده است. این بنای باشکوه نه‌تنها یادآور عشق و ارادت یک خانواده به سنت‌ها و فرهنگ ایرانی است، بلکه نمونه‌ای از هوشمندی و خلاقیت معماران ایرانی در استفاده از مصالح بومی و تکنیک‌های پیشرفته آن دوران محسوب می‌شود. بازدید از این خانه، فرصتی بی‌نظیر برای درک عمیق‌تر از تاریخ و فرهنگ ایران است و به همه علاقه‌مندان به معماری و هنر توصیه می‌شود.
