بناهای تاریخی در هویت فرهنگی و اجتماعی و توسعه شهر و منطقه سهم مهمی دارند. اماکن تاریخی به عنوان یک عامل مؤثر در انجام اقداماتی هستند که برای ایجاد اقتصاد محلی قویتر و متنوع‌تر صورت می گیرند. از آنجاییکه کشور ما با تمدنی چندین هزارساله از غنای فرهنگی، آثار تاریخی و باستانی متعددی برخوردار است، پرداختن به نقش میراث فرهنگی و توریسم گردشگری می تواند به اقتصاد چه در سطح اقتصاد ملی و چه در سطح اقتصاد خرد و منطقه ای، کمک نماید.
میراث یک منبع اقتصادی
امروزه میراث فرهنگی به عنوان یک اهرم مهم برای توسعه اقتصادی جهانی به حساب می آید. همچنین ابزاری برای اوقات فراغت، فرصتی برای ایجاد مشاغل جدید در مناطق محروم و نوآوری های اقتصادی در نظر گرفته شده است. میراث تاریخی قابلیت های مهمی در ایجاد سود فرهنگی دارد. منشور “بورا “ ارزش تاریخی یک مکان را با اهمیت فرهنگی آن مکان همراه و مرتبط می‌داند. این منشور، دلایل اهمیت این ارزش‌های فرهنگی را این گونه بیان میکند: مکان‌های دارای اهمیت فرهنگی موجب غنای زندگی مردم می‌شوند و با ارتباط بخشیدن به اجتماع محلی و منظر، با تجارب زندگی گذشتگان حسی عمیق و الهام بخش ایجاد می‌نماید. اماکن واجد اهمیت فرهنگی به مثابه مستنداتی تاریخی، تجلی ملموس هویت و تجارب گذشتگان هستند. آنها غیرقابل جایگزین و گرانبها هستند سرمایه فرهنگی هم ارزش فرهنگی می آفریند و هم ارزش اقتصادی، در حالیکه سرمایه معمولی تنها ارزش اقتصادی می آفریند .
«سرمایه فرهنگی» در دیدگاهی مشابه میراث تاریخی را یک جامعه چنین تعریف می کند: “مشخصاً در زمینه میراث غیرمنقول، ارزش سرمایه ای که به یک بنا، مجموعه ای از بناها، یک یادمان، یا به طور کلی تر به یک مکان نسبت داده می شود، از ارزش خالص زمین و بناها به مثابه موجودیت های کالبدی بیشتر است و ارزشگذاری اجتماع محلی بر آن دارایی در ابعاد اجتماعی، تاریخی یا فرهنگی را نیز شامل می شود”.
حفاظت از اماکن تاریخی می تواند منافع و فوایدی نیز داشته باشد این منافع طیف گسترده ای از منافع تجاری (نظیر مواردی که با گردشگری محقق می شود)، تا منافع ناملموس تر اجتماعی (نظیر حس مکان، تعلق، روح تاریخی و ارزش های اجتماعی، آموزشی و پژوهشی)، را دربر می گیرند. گردشگری فرهنگی میراث فعالیتی است که حاصل تعامل بین گردشگر، عرضه کننده و مکان میراث می باشد . البته، فعالیت های حفاظتی برای نسل های آینده نیز مفید و نافع خواهد بود و فعالیت های حفاظتی با حفظ اماکن تاریخی موجود، توسعه و ارتقاء سرمایه فرهنگی یک اجتماع محلی را تسهیل میکند. در این مورد تروسبی می‌گوید: ” سرمایه فرهنگی را می‌توان همانند سرمایه مادی دانست که اگر نادیده گرفته شود، محتوای آن فاسد خواهد شد. می‌توان ارزش دارایی سرمایه فرهنگی موجود را با سرمایه گذاری در نگهداری یا بهبودبخشی آن، ارتقاء داد؛ می توان با سرمایه گذاری جدید سرمایه جدید فرهنگی پدید آورد. اگر این تفاسیر مورد قبول واقع شود، مسأله عزم اجتماعی در خصوص این گونه سرمایه فرهنگی را می‌توان در چارچوب تحلیل سود هزینه اجتماعی لحاظ نمود و رهیافت به آن با, رتبه بندی پروژه ها براساس نرخ بازگشت سرمایه اجتماعی درآمد اجتماعی آنها، انجام شود”.
میراث ، اوقات فراغت و گردشگری
میراث ، اوقات فراغت و گردشگری می تواند از جمله جذاب ترین ترین پدیده های رشد در بخش دوم قرن بیستم باشد. در این زمان، اوقات فراغت و گردشگری ، که تا مدتها جزو عادی در سبک زندگی برای افراد ممتاز بود، به انتظار مشترک برای تعداد بسیار بیشتری از مردم تبدیل شد. همانطور که اورری (1990) ، این روند را به شکل دقیق تری شرح می دهد:” بیشتر افراد از خانه دور می شوند تا به محیط هایی با علاقه و کنجکاوی نگاه کنند. آنها به آنچه با آن روبرو می شوند ، نگاه می کنند و به دنبال این هستند که خود را از توریستی صرف که می دیدند و یا بودند، متمایز کنند. بنابراین ، تقاضا برای تجربیات و احساسات رو به افزایش است: “اوقات فراغت زمینه کلی را فراهم می کند ، فعالیت‌های خارج از خانه رفتارهای مربوطه را مشخص می کنند ، و جهانگردی خاص ترین و واضح ترین بلوک زمان غیرممکن است.”
این روندهای جدید، عواقب مربوط به مدیریت منابع میراث را به دنبال دارد:
– هرچه میراث با گردشگری ارتباط بیشتری پیدا می کند، تنوع دارایی های میراث افزایش می یابد. برای بسیاری از گردشگران ، میراث به معنای نه تنها ساختمان ها یا سنت های فرهنگی بلکه آثار باستانی، مناظرمعمولی، اشیاء قدیمی و … است.
– با نزدیکتر شدن میراث به گردشگری ، برخی از جنبه های متناقض ظاهر می شوند: از یک طرف ، ممکن است منابع مهم مالی ظاهر شود. از طرف دیگر ، خطرات ناشی از آلودگی و تخریب افزایش می یابد.
احیا بناهای تاریخی
اﺣﯿﺎء ﻓﺮاﯾﻨﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ آن ﯾﮏ داراﯾﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻌﻤﯿﺮ ﯾﺎ اﯾﺠﺎد ﺗﻐﯿﯿﺮات، ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﮐﺎرﺑﺮدي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺿﻤﻦ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻋﻤﻠﮑﺮدي اﻣﺮوزي، ﺑﺨﺶ ﻫﺎ و اﺟﺰاﯾﯽ از داراﯾﯽ را ﮐﻪ واﺟﺪ ارزش ﻫﺎي ﺑﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ، ﻣﻌﻤﺎري، ﯾﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ، ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ. اﯾﻦ واژه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻪ اﺛﺮ ﯾﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﯾﯽ اﺳﺖ، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﮐﻠﯿﺖ ، ﺧﺪﺷﻪ دار ﺷﺪه را از ﻧﻮ اﯾﺠﺎد ﮐﺮد . ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﯾﮕﺮ، اﺣﯿﺎء ﯾﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻨﺎ، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﯾﺎ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي اطلاق ﻣﯽ ﮔﺮدد. احیا به معنی یکسری اقدامات مبتنی بر برنامه ریزی است که برای بهبود فعالیت های اجتماعی و اقتصادی یک منطقه تاریخی یا شهر تاریخی یا یک بنا که حیات عملکردی اصلی خود را از دست داده ، ضروری به شمار می رود. یک منطقه تاریخی که از نظر اقتصادی فرسوده شده باشد، ممکن است نیاز به توانبخشی تعداد زیادی از اماکن نمونه و همچنین بناهای متروکه که زاید بر احتیاج هستند داشته باشد. چرخه حیات پروژه احیاء پس از تخصیص کاربری و اعمال چارچوب های بهره برداری و چارچوب‌های حفاظتی پایان می یابد. در ادامه پروژه احیاء و برای اعمال کاربری جدید و به منظور بهره گیری از ظرفیتهای اثر با رعایت ضوابط حفاظت و نگهداری مصوب، عملیات بهره برداری آغاز می شود.
ارزش، تهدیدها و فرصت‌های میراث تاریخی
مخاطرات پیش روی حفاظت میراث تاریخی منبعث از تحول شرایط کسب درآمد و منافع بخش خصوصی و نیز هزینه هایی است که برای حفاظت میراث ضروری است؛البته، فرصت های نو را باید در بکارگیری جدی استفاده مجدد از بناهای تاریخی (تغییر کاربری)، انطباقی و توسعه مستمر گردشگری فرهنگی (میراثی)، و نوآوری‌های عرصه های فناوری اطلاعات و فناوری ارتباطی جست و جو نمود.
با توجه به نقش اقتصادی بناهای تاریخی ارزشمند در توسعه محله ای و شهری می توان اذعان کرد که دولت به عنوان متولی اصلی ساماندهی و برنامه ریزی بناهای میراثی شهر، بایستی بسته های تشویقی مناسبی را هم برای صاحبان این بناها و هم سرمایه گذاران در نظر بگیرد تا منافع اجتماعی- اقتصادی این بناهای ارزشمند در اختیار همگان قرار گیرد . این مشوق ها که باید در جهت حفاظت،بازسازی،بازآفرینی و احیا این بناهای تاریخی ارائه گردد. لازم است تا منافع مالی و اقتصادی سرمایه گذار را نیز تامین نماید و از نظر اقتصادی گزینه مناسبی برای سرمایه گذار محسوب گردد؛ در واقع در هزینه های جایگزین برای شخص سرمایه گذار، احیا بناهای تاریخی ارز تجاری و اقتصادی بیشتری را نسبت به گزینه های جایگزین ایجاد نماید
امروزه اقتصاد فرهنگ و هنر، بخشی تفکیک ناپذیر از اقتصاد کلان کشورها است که می تواند نقش عمده ای در رشد و توسعه اقتصادی به خصوص در حوزه صنعت گردشگری، اشتغالزایی و تولید ایفا نماید. از این رو، کشورهایی که سابقه غنی تمدنی و تاریخی دارند، ثروت بالقوه و خدادی بی شماری در اختیارشان است که با برنامه ریزی و سیاست گذاری مناسب، می توانند علاوه بر فعال کردن بخش فرهنگ و هنر و معرفی آن به جهانیان، از ظرفیتهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن نیز بهره مند شوند.
