صنعت فولاد ایران، به عنوان یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد غیرنفتی، در سال ۱۴۰۴ با بحران ناترازی انرژی دست‌وپنجه نرم کرد که تولید، صادرات و اشتغال این بخش را به شدت تحت تأثیر قرار داد.
گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نشان می‌دهد تولید فولاد خام در هفت ماهه نخست سال ۱۴۰۴ به ۱۷.۳۴۰ هزار تن رسید؛ کاهشی بیش از ۵.۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل.
این افت عمدتاً ناشی از محدودیت‌های شدید برق در تابستان بود که نرخ بهره‌برداری از ظرفیت‌های تولیدی را به حدود ۵۸ درصد رساند، در حالی که این نرخ در سال ۱۴۰۲ حدود ۶۵ درصد بوده است.
ناترازی انرژی نه تنها تولید را مختل کرد، بلکه حدود دو میلیون تن فولاد میانی به ارزش بیش از یک میلیارد دلار از دست رفت. ۷۵ درصد این کاهش در تولید شمش فولادی رخ داد و واحدهای کوچک و متوسط بخش خصوصی را بیش از دیگران آسیب‌پذیر ساخت.
محدودیت‌ها حتی در بهار نیز ادامه یافت و برخلاف سال‌های گذشته، سهمیه برق شرکتهای بزرگ مانند فولاد مبارکه، خوزستان و هرمزگان تا ۳۰ درصد کاهش یافت که روزانه صدها میلیارد تومان زیان به بار آورد.
در فصل سرد نیز محدودیت گاز، مصرف واحدهای فولادی را ۲۰ تا ۴۰ درصد کاهش می‌دهد و آنها را به استفاده از سوخت‌های جایگزین گران‌قیمت مانند مازوت وادار می‌کند؛ اقدامی که هزینه‌های تولید را به شدت افزایش می‌دهد.
وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز تأیید کرد که ناترازی انرژی راندمان تولید فولاد را پایین آورد و جذابیت سرمایه‌گذاری در این صنعت را کاهش داد. برآوردها نشان می‌دهد از سال ۱۴۰۰ تا پایان سه‌ماهه نخست ۱۴۰۴، صنایع فولادی حدود ۱۴ میلیارد دلار خسارت متحمل شدند که بخش عمده آن ناشی از توقف تولید و آسیب به تجهیزات بود.
در هفت ماهه ۱۴۰۴، میلیاردها تومان ارزش تولید از دست رفت و صادرات مواد معدنی به دلیل کمبود داخلی به ۲۳ میلیون تن رسید که خام‌فروشی را تشدید کرد.
سهم هزینه انرژی در بهای تمام‌شده فولاد از ۳ درصد به حدود ۲۰ درصد افزایش یافت و مزیت رقابتی ایران در بازارهای جهانی را به شدت تضعیف کرد.
تأثیر ناترازی بر زنجیره فولاد گسترده بود. تولید آهن اسفنجی، که عمدتاً گازمحور است، با محدودیت‌های شدید گازی کاهش یافت و ظرفیت‌های جدید را بی‌اثر کرد. میلگرد و شمش نیز بیشترین افت را تجربه کردند؛ ترکیبی از رکود داخلی و کاهش تقاضای صادراتی.
پیش‌بینی می‌شود بدون رفع ناترازی، هدف ۵۵ میلیون تن تولید در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ دست‌نیافتنی بماند و فاصله ایران با رتبه‌های برتر جهانی بیشتر شود. ناترازی انرژی در ۱۴۰۴ نه تنها تولید فولاد را حدود ۶.۷ درصد کاهش داد، بلکه بیکاری، رکود و از دست رفتن بازارهای صادراتی را به همراه داشت.
با این حال، برخی شرکت‌ها به سمت خودتأمینی حرکت کردند. برای نمونه، فولاد مبارکه بخش عمده‌ای از برق مورد نیاز خود را در سال ۱۴۰۴ به‌صورت خودتأمینی تأمین کرد.
از سال گذشته واحدهای گازی این نیروگاه راه‌اندازی شد و بخش بخار آن نیز در حال احداث است.
این بخش نیاز به عملیات جانبی و ساختمانی دارد و در حال حاضر حدود ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. تاکنون ۱۵ واحد توربین کلاس F در کشور نصب شده که معادل ۵ درصد شبکه برق سراسری است. از این تعداد، ۶ واحد توسط شرکتهای احداث شده و نقش مهمی در کاهش وابستگی صنایع به شبکه عمومی ایفا می‌کند.
سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، اصلاح یارانه‌های انرژی و ساخت نیروگاه‌های اختصاصی صنایع، راهکارهای ضروری برای جلوگیری از تکرار این بحران در سال‌های آینده است.
صنعت فولاد که بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی را تأمین می‌کند، نیازمند حمایت فوری و ساختاری برای پایداری است تا اقتصاد کشور از تبعات بیشتر ناترازی انرژی در امان بماند.
بدون این اقدامات، نه تنها اهداف توسعه‌ای محقق نخواهد شد، بلکه پایه‌های اقتصاد غیرنفتی نیز لرزان‌تر از همیشه خواهد ماند.
دکترحمید رضا فلاح
مدیر عامل شرکت صنایع فولاد توان آور آسیا
