فرش از عرش افتاد

هدف و اقتصاد: در حالیکه سال هاست فرش دستبافت ایرانی بیشترین استقبال را در بازارهای جهانی دارد و حرف اول را در همه دنیا میزند اما مدتی است که این کالای ارزشمند و به نوعی نماد فرهنگ فاخر ایران به دلایل مختلفی از جمله تحریم های خارجی و داخلی و عدم حمایت و سرمایه گذاری از سوی دولت ، بازار خود را ازدست داده است به طوری که به گفته بسیاری کارشناسان ، ترکیه به دلیل همین محدودیت های صادراتی ایران از این فرصت استفاده کرده و به نوعی جایگزین ایران شده و با صادرات حدود 429 میلیون دلاری فرش دستبافت در سال گذشته به اقصی نقاط جهان ، سهم خود را در بازار‌های جهانی به طور قابل توجهی افزایش داده است این در حالیست که در مدت مشابه ایران تنها 50 میلیون دلار صادرات فرش داشته است و همچنین اخیرا نیز از سوی برخی فعالان فرش اعلام شده که میزان صادرات فرش دستباف در سال گذشته ، کاهشی حدود 12 میلیون دلاری داشته است بر این اساس تاکید شده که فرش دستباف افغان بازار ایران را تحت الشعاع قرار داده است اما آنچه مسلم است به دلیل شرایط تحریم و نقل و انتقالات مالی میزان صادرات ایران قطعا کاهش داشته و تولید نیز به تبع آن کاهش یافته است
فرش ایرانی که روزگاری با اصالت و شهرت خود در بازارهای جهانی جولان می‌داد، اکنون در برابر بحران‌های اقتصادی و سیاسی به خاک افتاده است. در شرایطی که قاچاق فرش‌های بی‌کیفیت افغانستانی بازار داخلی را پر کرده، صادرات فرش ایرانی به کمتر از ۴۰ میلیون دلار کاهش یافته است.
صادرات فرش ایرانی در سال‌های گذشته یکی از موفق‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور بود و فرش دستباف ایران با شهرت جهانی خود در بازارهای بین‌المللی حضور پررنگی داشت، اما در سال‌های اخیر، قاچاق فرش‌های افغانستانی و بی‌توجهی به حمایت از تولید داخلی باعث آسیب به این صنعت شده است.
تحریم‌ها، سیاست‌های نادرست اقتصادی و نبود حمایت‌های دولتی باعث شده‌اند که تولید و صادرات فرش ایرانی در وضعیت بحرانی قرار گیرند. با وجود ادعای دولت مبنی بر افزایش تولید، شواهد و پیامدهای آن نشان‌دهنده واقعیت متفاوتی است؛ چراکه وضعیت صادرات همچنان همانند گذشته باقی مانده و تحولی در بازارهای خارجی مشاهده نمی‌شود.
همچنین یکی از مشکلات عمده‌ این صنعت، قاچاق گسترده فرش‌های افغانستانی به بازار ایران است که به‌دلیل قیمت پایین‌تر، بازارهای داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این فرش‌ها از کیفیت پایین و مواد اولیه نامناسبی برخوردارند.
در این راستا نائب رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف اخیرا در خصوص دلایل افزایش شمار فرش های افغان باف در بازار ایران گفته بود که متاسفانه از مرزهای قانونی ومبادی رسمی کشور شاهد واردات غیرقانونی فرش دستباف افغانی به ایران هستیم.
به گفته حامد چمن‌رخ، تعداد نیروی کار افغانستانی در حوزه‌ ی تولید فرش دستباف اندک است. بخش مهمی از این افراد در خراسان رضوی و جنوبی حضور دارند و با موج مهاجرت ایجاد شده تعدادشان در حال افزایش است اما شمار این افراد به قدری نیست که بتوانند تاثیری در بازار بگذارند
همچنین در این رابطه عبدالله بهرامی مد‌‌‌‌یرعامل اتحاد‌‌‌‌یه سراسری تعاونی های تولید‌‌‌‌کنند‌‌‌‌گان فرش د‌‌‌‌ستباف ایران با اشاره به اینکه از فرش های افغان باف اطلاعاتی در دست نیست و نمی توان در این مورد اظهار نظر کرد اظهار داشت: قطعا کشورهای رقیب از هر حربه ای برای حضور در بازارهای دنیا استفاده میکنند و دلیل اصلی این امر به عدم حضور ایران در بازارهای دنیا بازمیگردد.
وی افزود: پس از سال های 97 و 98 و تحریم فرش دستباف به کشور امریکا ، 20 درصد از بازار صادراتی از دست رفت و ضربه مهلک پس از این تحریم بحث تعهد ارزی بوده است
بر این اساس با وجود اینکه مرکز ملی فرش ایران به عنوان نهادی مسئول در این صنعت فعال است؛ هنوز نتوانسته به طور مؤثر مشکلات اساسی این بخش را حل کند. این مرکز در اتخاذ سیاست‌های جامع و کارآمد برای حمایت از تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ناکام مانده است. در نتیجه، صنعت فرش کشور با بحران‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کند.
قاچاق فرش‌ نیز موضوع تازه‌ای نیست، چراکه فرش‌های هندی و افغانستانی سال‌هاست به بازار ایران راه یافته‌اند و حتی در مواردی این فرش‌ها با نام فرش ایرانی به مردم فروخته می‌شوند.
در گذشته این قاچاق‌ها بیشتر به صورت زیرزمینی انجام می‌شد، اما امروز به وضوح و به طور علنی‌تر شاهد این روند است. این مسئله نه‌تنها به آسیب در هویت و اعتبار فرش ایرانی می‌انجامد، بلکه ضربه جدی به تولید و صادرات این صنعت می‌زند
مرتضی حاجی آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران، نیز با تاکید بر ورود گسترده فرش‌های افغانستانی به کشور اظهار داشته که فرش‌های افغانستانی با کیفیت پایین و مواد اولیه نامناسب به صورت قاچاق از طریق مرزهای شرقی وارد بازار ایران می‌شوند.
به گفته وی این فرش‌ها به دلیل قیمت پایین‌تر که ناشی از عدم پرداخت حقوق و عوارض است، ضربه‌ای جدی به تولید داخلی و بازار فرش ایران زده در حال حاضر، جلسه‌ای در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز تشکیل شده تا راهکارهای مقابله با این پدیده بررسی و رایزنی با پلیس امنیت اقتصادی انجام شود. در این جلسه با محاسبه حجم فرش‌های قاچاق تدابیر لازم برای مقابله با آنها اتخاذ می‌شود.
آقامیری با اشاره به وضعیت نامناسب صادرات فرش ایران گفته میزان صادرات فرش ایران طبق آخرین آمار تقریباً مشابه سال گذشته بوده و همچنان در وضعیت بسیار نامناسبی قرار دارد. در حال حاضر، صادرات فرش ایران به حدود ۴۰ میلیون دلار می‌رسد که در مقایسه با گذشته تغییرات قابل توجهی نداشته است.
او با تاکید بر نبود آمار موثق در زمینه تولید فرش، اظهار کرد: آمارهایی که از سوی وزارت صمت و مرکز ملی فرش ارائه می‌شود روند صعودی دارند. این در حالی است که اگر صادرات کاهش پیدا کند، منطقی نیست که تولید به طور چشمگیر افزایش یابد.
وی ادامه داد: برآیند این مسئله در صادرات به وضوح قابل مشاهده است و ایران هر سال نزولی بودن صادرات فرش را تجربه می‌کند. حتی تغییرات جزئی در حدود ۱۰ درصد در رقم ۴۰ میلیون دلار تاثیری ملموس بر وضعیت صادرات نمی‌گذارد.
آقامیری به مقایسه وضع کنونی فرش با سال‌های گذشته پرداخت و گفت: اگر وضعیت کنونی را با سال‌های گذشته به‌ویژه دهه 90 مقایسه کنید، وضعیت فرش دستباف ایران همچنان نابسامان است. به‌رغم ظرفیت‌های موجود برای حضور در بازارهای جهانی، عمده موانع صادرات فرش به مسائل تحریم و مشکلاتی مانند پیمان‌سپاری ارزی و مشکلات مربوط به FATF مربوط می‌شود.
او با تائید بر تأثیر منفی این مشکلات بر صادرات فرش دستباف بیان کرد: در سال ۱۳۹۷ به دولت هشدار داد شد که این مشکلات می‌تواند منجر به کاهش صادرات شود، اما متاسفانه توجهی به این هشدار نشد و تنها زمان را افزایش دادند که مشکلات را تشدیدتر کرد.
رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران با اشاره به مقاومت‌های شدید بانک مرکزی در اجرای سیاست‌های تسهیل‌گر، گفت: برخی از سیاست‌ها مانند اجرای بند کاف تبصره ۹ قانون بودجه ۱۴۰۲ که تعهد ارزی فرش را کاهش می‌دهد پس از مقاومت‌های فراوان بانک مرکزی در ۱۵ بهمن اجرایی شد. اما با وجود این اقدامات، هنوز مشکلاتی در زمینه کاهش تعهدات ارزی وجود دارد و این اقدامات در برخی از موارد با تاخیر اجرایی می‌شوند.
وی به موضوع بیمه قالیبافان و فعالان صنایع دستی اشاره و اظهار کرد: قانون بیمه اجتماعی قالیبافان که در سال ۱۳۷۸ مصوب شده باید اجرا شود، اما به دلیل عدم تخصیص منابع توسط دولت، تعداد بیمه‌شدگان از ۶۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۲ به حدود ۲۰۰ هزار نفر کاهش یافته است. این کاهش در بیمه‌شدگان منجر به کاهش نیروی کار در این حوزه می‌شود.
به گفته آقامیری یکی دیگر از مشکلات فرش ایران محدودیت‌های بازگشت فرش‌های ایرانی به کشور است که به موجب ماده ۱۲۰ آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی نیز یکی دیگر از مسائل جدی است. این موضوع تاکنون در دولت‌های مختلف به دلیل رد مصوبات توسط دیوان عدالت اداری، بدون نتیجه مانده است.
در نهایت می توان گفت به نظر می رسد معضلات به وجود آمده در بازار فرش ایران حاکی از این است که صنایع اصیل و اشتغال‌زای ایران به دلیل تحریم‌ها، سیاست‌های نادرست داخلی و بی‌توجهی به نیازهای فعالان این حوزه در معرض خطر جدی قرار دارد.