در سال‌های اخیر، مسأله تأمین پایدار برق و آب در ایران از یک دغدغه فصلی به بحرانی راهبردی تبدیل شده است. افزایش جمعیت، تغییرات اقلیمی، الگوی نادرست مصرف و زیرساخت‌های فرسوده، ترکیبی از تهدیداتی هستند که آینده این دو منبع حیاتی را با ابهام مواجه کرده‌اند.
بحران آب؛ فراتر از خشکسالی
ایران با میانگین بارندگی کمتر از یک‌سوم میانگین جهانی، کشوری نیمه‌خشک محسوب می‌شود. اما مشکل اصلی تنها کمبود بارش نیست؛ بلکه مدیریت ناکارآمد منابع، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و عدم اصلاح الگوی مصرف، وضعیت را وخیم‌تر کرده است. در بسیاری از استان‌ها، تراز آبی سالانه منفی است و نشانه‌های فرونشست زمین، به‌ویژه در مناطق مرکزی، زنگ خطر را به‌صدا درآورده‌اند.
برق؛ وابستگی بالا به منابع ناپایدار
در حوزه برق نیز وابستگی شدید به نیروگاه‌های حرارتی که با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند، کشور را در معرض آسیب‌پذیری قرار داده است. نه تنها تولید این نوع برق آلایندگی بالایی دارد، بلکه هزینه‌های زیست‌محیطی و اقتصادی جبران‌ناپذیری نیز به دنبال دارد. در عین حال، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، با وجود ظرفیت فراوان خورشیدی و بادی، همچنان سهم ناچیزی در سبد انرژی دارد.
سناریوهای پیش‌رو
اگر روند فعلی ادامه یابد، ایران در یک دهه آینده با بحران‌های پیاپی در تأمین برق و آب مواجه خواهد شد؛ خاموشی‌های تابستانی، تنش‌های آبی در استان‌های پرجمعیت و مهاجرت‌های زیست‌محیطی بخشی از این چشم‌انداز نگران‌کننده است. اما در نقطه مقابل، می‌توان این تهدیدها را به فرصتی برای اصلاحات بنیادی تبدیل کرد.
راهکارها و فرصت‌ها
1. اصلاح الگوی مصرف: آموزش عمومی، تعرفه‌گذاری پلکانی، و ابزارهای هوشمند می‌توانند به بهینه‌سازی مصرف کمک کنند.
2. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو: توسعه پنل‌های خورشیدی خانگی و مزارع بادی می‌تواند بخشی از بار شبکه را کاهش دهد.
3. مدیریت نوین منابع آبی: استفاده از فناوری‌های تصفیه، بازیافت آب، و کاهش هدررفت در شبکه‌های انتقال و توزیع، بسیار حیاتی است.
4. حکمرانی منسجم و علمی: مشارکت نهادهای دانشگاهی، شرکت‌های دانش‌بنیان، و سیاست‌گذاری مبتنی بر داده، به‌جای تصمیمات مقطعی و سیاسی، ضروری است.
وضعیت برق و آب در آینده ایران، آزمونی برای عقلانیت و اراده ملی است. یا باید به مسیر پرهزینه و پرخطر کنونی ادامه دهیم، یا اینکه با پذیرش واقعیت‌ها، به سمت اصلاحات ساختاری و پایدار حرکت کنیم. زمان برای تامل بسیار کم است؛ اما هنوز برای تغییر دیر نشده است
