استون‌هنج، یکی از نمادین‌ترین آثار باستانی جهان، در دشت سالزبری انگلستان واقع شده و با سنگ‌های عظیمش هزاران سال است که ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. این سازه نئولیتیک، که ساخت آن حدود ۵۰۰۰ سال پیش آغاز شد، نه تنها شاهکاری از مهندسی پیشاتاریخی است، بلکه پرسش‌های بسیاری درباره کاربری آن مطرح می‌کند: آیا استون‌هنج معبدی نجومی بوده یا گورستانی مقدس؟
ساخت استون‌هنج در چندین مرحله انجام شده است. فاز اولیه، حدود ۳۱۰۰ پیش از میلاد، شامل حفر خندق‌ها و برپایی ستون‌های چوبی بود، و فاز اصلی با سنگ‌های سارسِن و بلواستون‌ها حدود ۲۵۰۰ پیش از میلاد شکل گرفت. یکی از نظریه‌های مطرح، کاربری نجومی آن است؛ استون‌هنج با محوریت تابستانی و زمستانی خورشید هم‌تراز است، به طوری که در انقلاب تابستانی، خورشید دقیقاً از میان سنگ‌های اصلی طلوع می‌کند. این هم‌ترازی نشان‌دهنده دانش نجومی پیشرفته سازندگان است و ممکن است برای جشن‌های آیینی یا تقویم کشاورزی استفاده شده باشد.
با این حال، نظریه دیگر، استون‌هنج را به عنوان گورستان می‌بیند. کاوش‌ها نشان داده که بیش از ۲۰۰ گور در اطراف آن وجود دارد و بقایای انسانی کشف‌شده، دفن افراد مهم جامعه را تأیید می‌کند. از این منظر، استون‌هنج بخشی از یک منظر مقدس بوده که زندگی و مرگ را به هم پیوند می‌داده است.
اکتشافات اخیر نظریه‌ها را غنی‌تر کرده‌اند. در سال ۲۰۲۰، باستان‌شناسان منشأ سنگ‌های بلواستون را به ولز ردیابی کردند؛ این نشان‌دهنده حمل‌ونقل پیچیده‌ای از حدود ۲۴۰ کیلومتر است و پیشنهاد می‌دهد که استون‌هنج نمادی از اتحاد فرهنگی جوامع نئولیتیک بوده است. همچنین، یافته‌های اسکن لیزری و کاوش‌های اخیر، گودال‌ها و سازه‌های مشابهی را در مناطق دیگر مانند دارتمور آشکار کرده‌اند که ممکن است بخشی از شبکه‌های آیینی گسترده باشند، هرچند هنوز به طور قطعی تأیید نشده است.
مطالعات دیگری اشاره دارند که برخی سنگ‌ها ممکن است منشأ اسکاتلندی داشته باشند، که پیچیدگی‌های مسیر حمل و انتخاب سنگ‌ها را نشان می‌دهد؛ با این حال، جزئیات این مسیرها هنوز تحت بررسی‌اند و به طور کامل روشن نشده است.
از منظر فرهنگی، استون‌هنج احتمالاً نمادی از اتحاد جوامع اولیه بریتانیا بوده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که این سازه، در دوران مهاجرت‌های گسترده از اروپا، پروژه‌ای جمعی برای غلبه بر تنش‌ها و ایجاد هویت مشترک فرهنگی بوده است. برخی تحقیقات پیشنهاد می‌کنند که استون‌هنج هم نقش نجومی و هم نقش اجتماعی-سیاسی داشته است؛ به این معنا که نه تنها برای رصد ستارگان، بلکه برای گردهمایی‌های اجتماعی و مراسم جمعی نیز استفاده می‌شده است.
حفاظت از استون‌هنج چالش‌های مهمی دارد. گردشگری انبوه، با بیش از یک میلیون بازدیدکننده سالانه، باعث فرسایش سنگ‌ها و خاک اطراف شده و تغییرات اقلیمی مانند باران‌های اسیدی تهدیدی جدی هستند. سازمان‌هایی مانند انگلیش هریتج با استفاده از مدل‌سازی دیجیتال و فناوری واقعیت مجازی تلاش می‌کنند تا سایت را بدون آسیب فیزیکی حفظ کنند.
در نتیجه، استون‌هنج همچنان یک معماست، اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که این سازه نه تنها یک معبد نجومی یا گورستان، بلکه نمادی از همکاری و اتحاد فرهنگی جوامع نئولیتیک بوده است. این سایت میراثی از گذشته است و الهام‌بخش برای درک فرهنگ‌ها و جوامع انسانی باقی خواهد ماند، و حفظ آن برای نسل‌های آینده ضروری است.
